PLANTAS MEDICINAIS II

POR COLEGA BIOLOGO

()

Eucalyptus globulus Labillardière Galego: Eucalipto, eucalito, alcolito

Castelán: Árbol de la fiebre, gomero azul de Tasmania

Descrición: É unha árbore orixinaria de Tasmania e Australia. O tallo é cadrado, coa cortiza de cor branca grisácea. Ten follas olorosas, colgantes, persistentes, lanceoladas. As flores son de cor blancuzca, con froitos capsulares de tres ou catro compartimentos onde están as sementes. Esta árbore é moi aromática, anque o sabor das follas é moi amargo. Os alcolitos acadan nas zonas mediterráneas de 30 a 35 metros de altura, anque no país de orixe poden chegar aos 100. Florece en outono e inverno

Partes utilizadas: As follas adultas e secas.

Compoñentes activos: Recina, taninos, ácidos graxos, aceite esencial, eucaliptol, etc

Propiedades: Antisépticas, febrífugas, bactericidas, estimulantes, aperitivas, astringentes, anticatarrais, pectorais

Usos: Decocións, infusións, desinfeccións

Observacións: Ten propiedades febrífugas e antisépticas. Para cortar os catarros nasais e afeccións da gorxa, é excelente un bon vaho que se tomará coa cabeza ben tapada, para súar convenientemente. Tamén se emprega para facer unha bebida chamada eucaliptine, con propiedades medicinais (fabricada polos monxes de Oseira)

Foeniculum vulgare Miller Galego: Fiuncho

Castelán: Hinojo oficinal, hinojo romano

Descrición: Planta herbácea, ata 2 m. Tallos glaucos, robustos e ramosos. Follas divididas en largas lacinias filiformes e provistas dunha vaíña moi desenvolvida.. Umbelas de 10 30 radios sen involucro, flores amarelas. Froito oblongo. Olor a anís. Floración: a partir de xuño

Parte utilizada: Froito

Hábitat e recolleita: En ribazos e barbeitos de toda a Península. Ás veces cultivado ou subespontáneo. Recolleita: a partir de xullo

Principios activos e acción: Esencia rica en acetol, estragol e hidrocarburos terpénicos, que lle confiren acción carminativa e eupéptica, debido á estimulación dos músculos lisos gastrointestinais. É tamén expectorante e anteiséptica moi feble

Emprego: En trastornos dixestivos, disepsia, anorexia, acrofaxia, e como expectorante, contra a bronquite en infusión. Frecuentemente asóciase con outras drogas eupépticas e galactóxenas. En uso externo emprégase a auga destilada para colirios. Non convén sobrepasar as doses, xa que a partir de 20 g a esencia pode ser convulsionante

Fragaria vesca L. Galego: Freseira, morango, morangueiro

Castelán: Fresera, frutilla, mayueta, fragaria, fraga, madroncillo, maibeta

Descrición: É unha planta vivaz de perfume intenso e delicado, orixinaria dos bosques e montañas de Europa, Asia e América. A freseira posúe unha cepa pequena, de raíces pardas, das que sobresaen as follas pecioladas, dentadas, verdes pola face, divididas en tres segmentos aovados. As flores, pedunculadas, son de cor branca ou marela, e nacen solitarias ou en corimbos ralos.O froito é case redondo, dun centímetro de lonxitude, de cor vermella, moi suculento e fragante. Medra espontáneamente nas arboledas, entre pedras e en sitios escondidos. Florece en primavera e actualmente hai un extenso cultivo nos hortos.

Partes utilizadas: Os froitos, as follas, as raíces e a cepa

Compoñentes activos: Glúcidos, tanino, sales minereais, proteínas, vitamina C, aceite esencial, ácidos orgánicos

Propiedades: Diuréticas, laxantes, depurativas

Usos: Infusións. Xaropes, culinarios, cosméticos. Emprégase contra a: bronquite, gota, ictericia, litiase, sabañóns, etc

Observacións: O zume de fresa é un produto completo en todos os seus aspectos nutritivos e curativos. Os diabéticos poden comer fresas sen temor ningún

Fumaria officinalis L. Galego: Pombiña, , fumária, erva-pombiña, herba do fogo, prixel de can, herba dona

Castelán: Palomilla, sangre de Cristo, camisitas del niño Jesús, hierba del conejo

Descrición: É unha herba anual trepadora, orixinaria das rexións temperadas de Asia. As flores de cor rosa-púrpura, son pequenas, alongadas e reunidas en espiga. Recóllese cando comeza a florecer, entre abril e xuño, e multiplícase por sementes e división de mata.

Partes utilizadas: Sumidades floridas.

Compoñentes activos: Ácido fumárico, tanino, protopina, potasio, principios amargos, alcaloides, resinas, flavonoides, etc.

Propiedades: Antiescorbúticas, diuréticas, tónicas, detervisas, aperitivas, laxantes, hepáticas, vermífugas e estomacais

Usos: Infusións, xaropes, maceracións

Observacións: A súa propiedade máis importante é que, xunto coa angélica e o freixo, considérase un dos elementos simples que máis alargan a vida.. Dioscórides e Galeno recomendábana contra a ictericia e as doenzas hepáticas. Os médicos árabes taén a alabaron no século X, e o italiano Matioli, usábaa como tónico e purgante no século XVI. A raíz da fumaria serve para preparar tinta.

Galium aparine L. Galego: Amor-de-hortelâo, rapalíngua, chapizo

Castelán: Lapa, azotalenguas, lárgalo, busca-medias

Descrición: Planta anaul, grácil, branda, lixeira, orixinaria de Asia e Europa. Ten rizomas rastreiros, tallo trepador, cadrado, con aguillóns nas arestas, velloso nos nós, e ramificado dende a base. Follas con figura de ferro de lanza, agudo e estreito. Flores Branco-verdosas, agrupadas en pedúnculos nas axilas das follas e ao final dos tallos. O froito é unha cápsula case esférica, hirsuta, de dúas valvas. Común nas zonas incultas, nas sebes de veigas e colinas. Florece a partir de maio e recóllese a principio do verán

Partes utilizadas: Sumidades floridas, raíz, tallos, follas.

Compoñentes activos: Glucósidos, ácidos, lípidos, vitamina C.

Propiedades: Aperitivas, vulnerarias, diuréticas, cicatrizantes, antiinflamatorias, astrinxentes.

Usos: Infusións, zumes, pomadas. Emprégase para: dermatite, escorbuto, ictericia, nerviosismo, úlceras, etc

Observacións: Da decoción dos rizomas obtense unha bella cor vermella. En emplastos locais, a planta triturada è eficaz nas dermopatías. Esta planta considerábase anticanceríxena, extremo non confirmado. Úsase en homeopatía.

Geranium robertianum L.

Galego: Herba de San Roberto, erva da agulla

Castelán: Hierba de San Roberto

Descrición: Planta herbácea anual ou bienal, de 20-60 cm, xeralmente vermella. Follas divididas en lóbulos ata a base e cada indivíduo a súa vez noutros máis pequenos. Flores rosadas, en grupos de dúas, sobre un pedúnculo, nas axilas de follas terminais. Froito seco semellante a unha lampariña. Olor desagradable. Floración: a partir de abril

Parte utilizada: Planta enteira.

Hábitat e recolleita: En lugares sombrizos e bastante húmidos, muros, rochas, sebes, lindeiros de bosques. Etc., de todo o país. Recolleita: no verán; desecación á sombra.

Principios activos e acción: Taninos que determinan as súas accións, tónica e astrinxente. É tamén un diurético suave

Emprego: Contra a diarrea, hidropesía, etc, en forma de cocimento (20 g/l), pero sobre todo en uso externo, na estomatite, irritacións da gorxa, erupcións cutáneas, erisipela, feridas, etc, en gargarismos, locións ou compresas coa decoción (32 g/l) ou ben aplicando as follas frescas trituradas na parte afectada.

Glechoma hederacea L. Galego: Malvela, erva terrestre, herba de reste, herba dos bolos

Castelán: Hierba terrestre, hierba de San Juán

Descrición: Herba vivaz que, tendida, desparrámase polo chan, é orixinaira de Asia, Europa e África do Norte. É unha herba aromática, de tallo rastreiro de 30 cm de lonxitude, con follas pecioladas, de cor verde crara, con nerviacións profundas. As flores, que nacen nas axilas das follas, van unidas a pares, ou de tres en tres ou de cinco en cinco; a súa cor é lila ou branca, e as corolas son tubiliformes, compostas de 5 pétalos. Os froitos son càpsulas redondas. O sabor é acre, amargo.

Partes utilizadas: follas, raíz, zume, tallo (todo fresco).

Compoñentes activos: Principio amargo, aceite esencial, tanino, glúcidos, potasio, recina, vitamina C, saponina.

Propiedades: Tónicas pleurais, diuréticas, bronquíticas, antirreumáticas

Usos: Infusións, zumes, tés, cataplasmas

Observacións: Entra na preparación do té suizo, como tónico reconfortante nas conmocións e os traumas psíquicos. É excelente para a eliminación da celulite, como tónico da pel, e en Sudamérica preparan unha pasta con esta herba machacada e mesturada con vinagre para quitar os callos, xoanetes e ollos de galo.

Hedera helix L. Galego: Hera, hédera, hedreira, hedra, heradeira

Castelán: Yedra, hiedra común, hiedra trepadora, hiedra de Europa

Descrición: É unha planta trepadora, leñosa e sempre verde, orixinaria de Europa, Asia e África do Norte. O tronco e as ramas son samentosas, e dos mesmos brotan raíces adventicias que se agarran fortemente aos muros, árbores, etc. Pode vivir máis de 400 anos. As flores ostentan unha cor amarela verdosa, e nacen en umbelas. O froito é unha baia negruzca e redondeada, coma un chícharo. O froito madura en primavera pero é tóxico, provocando diarreas e vómitos. A hedra trepadora críase en sitios pedregosos ou rochosos, ata os 1000 metros de altitude buscando a sombra. Florece a finais do verán, e multiplícase por esquexe e estaquiña

Partes utilizadas: Follas frescas e sementes

Compoñentes activos: Glucósidos, hederína, ácidos málico, fórmico cloroxénico, gomorrecina de hedra

Propiedades: Analxésicas, antiespasmódicas, vomitivas, febrífugas,antirreumáticas

Usos: Decocións, infusións, cataplasmas. Emprégase: para a celulite, edemas, hpertensión, reumatismo, tosferina

Observacións: Para o pelo, deben ferverse uns minutos, 20 follas de hedra, fresca, nun litro de auga. Logo, fíltrase e úsase o líquido para enxaguar e friccionar o cabelo despois de lavalo con champú

Hypericum perforatum L. Galego: Herba de San Xuán, hiperiçao, milfurada, erva-de-sâo-joâo, etc

Castelán: Hierba de San Juán, sanjuanes, hierba de las heridas, espantadiablos

Descrición: É un arbusto vivaz, que acada case 1 metro de altura, e é orixinario de Centroeuropa. As follas son opostas, elípticas, pequenas e dirixidas cara á luz. As flores son de cor marela viva, que se tingue de vermello carmín se se aplastan cos dedos. Florece en maio, críase en campos ermos e bosques pouco frondosos; recóllese en plena floración, ou sexa a finais de xuño, e multiplícase por semente ou división da mata.

Partes utilizadas: Follas e sumidades florais

Compoñentes activos: Materias graxas, alcol cerílico, substancias tánicas e un aceite vermello

Propiedades: Astrinxentes, vermífugas, antisépticas, diuréticas, cicatrizantes, sedantes

Usos: Decocións, infusións, aceites, ungüentos. Utilízase contra: o asma, bronquite, feridas, quiemaduras, úlceras.

Observacións: Na Idade Media, esta planta queimábase nas casas onde se cría que había un demo, crendo que iste era incapaz de resistir a presenza do hiperico ou espantademos.

Ilex aquifolium L. Galego: Acibo, xardón, pica folha, aquifolio aceviño, teio, picarato, espiña-sempreverde

Castelán: Agrifolio, cardonera, aquifolio, cebro, cardón, cardonera

Descrición: Arbusto orixinario do sur de China. Tallo de cortiza lisa, lampiña, e madeira dura; follas coriáceas, de cor verde, semellantes ás do loureiro, con bordes espiñosos. Flores brancas ou lixeiramente rosadas, que brotan nas axilas das follas. O froito é globoso, do tamaño dun chícharo, liso, relucente e de cor escarlata. Os froitos aparecen en setembro madurando en outubro

Partes utilizadas: Cortiza e follas

Compoñentes activos: Ilicina, goma, cera, ácido cafetánico, hidrocarburo ilíceno, taninos, ácidos graxos, pectina

Propiedades: Emolentes, febrífugas, antiespasmódicas,diuréticas, tónicas, laxantes, sudoríficas

Usos: Decocións, cocimentos, viño tónico

Observacións: O acivro, como o muérdago, forman parte da ornamentación das árbores de

Navidade. A súa madeira é excelente pola súa resistencia, a súa homoxeneidade e a súa brancura. As follas son diuréticas e laxantes, e os froitos son purgantes e, a grandes doses, vomitivos.

Linaria Cymbalaria Millar Galego: Cimbalária, ruinas.

Castelán: Palomilla del muro, hierba del campanario, juntapulpa

Descrición: É unha planta herbácea, fráxil, perenne, con tallo sutiles, rastreiros, con raiciñas nos nós, que caen en cascada nos muros secos ou nos rochedos. As flores nacen ao extremo dun longo pecíolo, que parte da partición de dúas follas; o cáliz e pentasépalo, e a corola tubular, formada por dous labios minúsculos, o superior dividido en dous lóbulos, e o inferior en tres. O froito é unha cápsula, que contén sementes. Florece dende a primaver ao outono

Partes utilizadas: Follas, tallos, flores e froitos

Compoñentes activos: Taninos, mucílagos, goma, ácidos, cimbalarina

Propiedades: Vulnerarias, antihemorroidais

Usos: Infusións, cataplasmas. Emprégase contra o escorbuto, estreñimento, retención dos ouriños, etc.

Observacións: Emprégase vulgarmente aplicando as súas follas secas sobre as feridas recentes, con fins hemostáticos.

Linum angustifolium Hudson Galego: Liño

Castelán: Lino

Descrición: Planta herbácea de 40-80 cm, con follas alternas, lanceoladas e estreitas. Flores azuis ou máis raramente brancas ou vermellas, nos extremos da ramas da parte superior do tallo. O froito é unha cápsula globulosa con 10 sementes duns 5 mm, comprimidas de cor castaña. Floración abril-xullo

Partes utilizadas: Sementes

Hábitat e recolleita: Orixinaria do Cáucaso, cultívase en numerosos países de clima temperado, en solos ricos, arxilosos e frescos. Recolleita: na madurez cando xa cairon as follas

Principios activos e acción: Mucílago hidrolizable en ácido glacturónico, galactosa, ramnosa e arabinosa, que lle confire propiedades emolentes e laxantes. Abundantes lípidos, responsables da vitamina F do aceite

Emprego: Como laxante mecánico en forma de macerado ou decoción. Ás veces asóciase con drogas antiinflamatorias, en inflamacións das vías dixestivas, urinarias e respiratorias. En uso externo, o pó (fariña de linaza) en cataplasmas ou locións coa infusión (10%), en inflamacións, contusións, erupcións, feridas, etc..

Lipia citriodora H. B et K. Galego. Herba luisa

Castelán: Hierba luisa, verbena oloroas, cidrón, hierba de la princesa

Descrición: Arbusto que pode acadar ata 2 m, tallo acanalado, ramificado. Follas verticiladas 3 ou 4 nos nós, lanceoladas, enteiras, àsperas. Flores pequenas en espiga nas axilas das follas, pétalos brancos no exterior e azulados no interior . Floración : verán.

Parte utilizada: Follas. Aparecen enroladas e despiden olor a limón por frotamento

Hábitat e recolleita: Planta orixinaria de América do Sur. Require lugar soleado e protexido do vento. Recolleita: dúas veces ao ano, en xullo e outubro

Principios activos e acción: Esencia con máis de 120 compoñentes entre os que destacan o citral e o cariofileno

Emprego: Como dixestivo e antiespasmódico, en dixestións pesadas, dores de estómago, vómitos, etc en forma de infusión. Moi empregaad en mecdicina popular.

Lithospermum fruticosum L. Galego:

Castelán: Asprilla, asperón

Descrición: É unha planta que acada ata 1 mtro de anchura, anque esto non sexa o máis corriente. Nas flores o cáliz é pentasépalo, e os sèpalos son erguidos e aproximados no ápice, a corola é enteira, tubulosa, ensanchada ploa parte superior, aberta e fendida en 5 lóbulos, de cor púrpura sendo o capullo,azul intenso ao abrirse. O froito componse de 4 granciños brancuzcos, lisos, e aloxados no fondo do cáliz. Florece a partir de marzo, críase en terreos calcáreos das terras baixas, e nalgunhas serras non moi elevadas

Partes utilizadas: Flores e follas

Compoñentes activos: Descoñécense

Propiedades: Hipotensoras, febrífugas, antiparasitarias

Usos: Infusións

Observacións: Esta planta sempre foi considerara excelente para “rebaixr o sangue” e eliminar os parásitos da mesma.

Lonicera periclymenum L. Galego: Maderessilva, bigorda

Castelán: Madreselva, hoja de cabra Descrición: É un arbusto trepador, originario de Europa meridional e da cunca do Mediterráneo. O seu tallo é glabro, sarmentoso ou voluble. Ten unhas follas opostas, sésiles, ovais, na parte superior dos tallos. As flores son brancas, marelas ou rosadas, ás veces con tinte vermello, agrupadas en cima e moi aromáticas. O froito é unha baia vermella, ovoide con diversas sementes. A raíz ten xemas adventicias. O olor conxunto da planta é moi agradable. Cultívase con fins ornamentais. Florece ne primavera e verán

Partes utilizadas: Cortiza, follas e flores

Compoñentes activos: Esencia, mucílago, glucósido, ácido salicílico.

Propiedades: diuréticas, astrinxentes, refrescantes, sudoríficas, antisépticas

Usos: Infusións, decocións. Emprégase contra as anxinas, colibacilose, inflamacións, tos.

Observacións: As baias son moi tóxicas, polo que non deben consumirse nunca. Sen embargo, esta planta pode usarse para efectuar enxagües bucais. É unha planta melífera.

Malva sylvestris L. Galego: Malva

Castelán: Malva

Descrición: Planta herbácea bianual ou perenne, vellosa, de tallo erguido. Follas con largos pecíolos. Flores grandes, en fascículos axilares, de corola rosa-violácea con veas máis escuras e con numerosos estames. O froito está composto de aquenios dispostos en círculo. Floración: primavera-verán

Parte utilizada: Follas e flores

Hábitat e recolleita: Planta ruderal, moi frecuente en ambientes nitrófilos. Recolleita: as follas antes da floración; as flores recóllense en xuño-xullo, diariamente, mentres dure a floración e desécanse á sombra ou en estufa ou temperatura inferior a 36º, desta maneira presentan unha fermosa cor azul

Principios activos e acción: Ricas en mucílago, de natureza urónica, ao que deben a súa acción emolente, antitusiva e laxante suave

Emprego: Como laxante e pectoral emprégase a infusión de flores (10 g/l, infundir 15 minutos;beber a vontade). A decoción das follas aplícase en enemas. En uso externo, a decoción en locións e compresas, en irritacións dos ollos, lavado de feridas, abscesos, furúnculos etc.

PLANTAS MEDICINAIS I

POR UN COLEGA BIOLOGO:

Achillea millefolium L. Galego: Herba da rula, herba dos carpinteiros, milfolhas.

Castelán: Milhojas, cientoenrama, milefolio, hierba de Aquiles, hierba de las heridas, hierba de los carpinteros, hierba de los soldados.

Descrición: Herba vivaz orixinaria de Europa, que acada de 40 a 60 centímetros de altura. Ten unha cepa rastreira, un tallo erguido, duro, con multitude de follas peludas e longas, tenras, con segmentos sumamente divididos. As flores nacen en corimbos densos. O froito é seco, cunha semente solta. O sabor é amargo, astrinxente. Florece no verán e multiplícase por semente ou división do rizoma.

Partes utilizadas: Cepa, tallos, follas, flores e froitos.

Compoñentes activos: Tanino, aceite esencial, glucósido,recina, potasio, fósforo, ácidos orgánicos, materias nitroxenadas, asparagina, glicerina, etc.

Propiedades: Antisépticas, tónicas, vulnerarias, hemostáticas, carminativas, diuréticas, astrinxentes, antiespasmódicas, depurativas, cicatrizante.

Usos: Decocións para lavaxes, infusións, culinarios. Emprégase contra a alopecia.

Observacións: O seu nome procede da lenda que conta que cando Aquiles foi ferido no seu famoso calcaño, ás portas deTroya, foi curado pola Diosa Afrodita con esta planta. Tamén se lle atribúen beneficios para a circulación sanguínea, como hipotensora.

Anchusa azurea Millar Galego: Buglossa, erva do fígado, línuga de vaca, erva do sangue, borragem bastarde.

Castelán: Lengua de vaca, lenguaza, algamula, raiz de fuego, chupamieles.

Descrición: Esta planta, no seu primeiro ano, forma unha roseta de follas angostas e lanceoladas, alongadas e atenuadas inferiormente; a raíz é profunda e bota vástagos ramosos, erizados de pelos ásperos, cunhas follas máis curtas que as basais e sen pecíolo. As flores en ramilletes unilaterais, enroscados polo extremo. A corola, de cor azul intensa. Esta planta florece de maio a xullo. Críase nos barbeitos, particularmente en terreos calcários. Partes útiles: As flores.

Compoñentes activos: Cinoglosina, consolidina, colina, alantoína, mucílago, e tanino.

Propiedades e usos: Cordiales, sudoríficas. Utilízase para viños cordiales e en infusións.

Observacións: É moi parecida a borraja, según un dito popular: “as súas azuis florcitas, con augardente e azucre, fortifican o corazón e volven alegres ós seres melancólicos”. Na calidade de sudorífica, as follas desta planta úsanse en infusión. Hai quen considera que o zume desta planta tonifica as úlceras e axuda a súa cicatrización.

Asparagus officinalis L. Galego: Espargo.

Castelán: Esparraguerra.

Descrición: É unha planta vivaz, con rizoma, orixinaria de África e Cercano Oriente. Posúe un rizoma rastreiro, moi desenvolvido, do que parten os turións; en primavera dá xemas de tallo branco e cabezuelas comestibles, de cor verdoso-morada. O tallo pode acadar metro e medio de altura. As flores son esbrancuxadas, acampanuladas, e nacen en solitario ou adosadas entre sí, con pés machos e pés femias. O froito é unha baia redonda, de cor vermella intensa e sabor amargo e cuxo olor se transmite ós ouriños.

Partes útilizadas: A raíz (medicinal); o turión (espárrago) como alimento.

Compoñenes activos: Asparragina, tirosina, coniferina, ácido succínico, vitamina C.

Propiedades: Diuréticas, depurativas, aperitivas, tonicocardíacas, hepáticas. Usos: Decocións, xarope das cinco raíces, culinarios.Emprégase tamén contra: a gota, ictericia, obesidade,palpitacións, etc.

Observacións: A esparragueira calma o corazón sen irritar o estómago; nalguns países hispanoamericanos pulverizan a semente da esparragueira, mesturándoa con azucre para curar as doenzas do bazo e do fígado.

Avena sativa L. Galego: Avea, aveia.

Castelán: Avena.

Descrición: É unha gramínea anual, orixinaria de Oriente Medio e o Mediterráneo oriental.

Medra erguida, con tallos ocos e follas planas e ásperas, frores agrupadas por pares con espiguiñas que penden, unidas por dúas glumas de considerable tamaño. O gran está encerrado nunha casca separada do mesmo. Acada 1 m da altura; as flores forman mazorcas curvadas no extremo con pequenas ramificacións. A recolleita faise no verán.

Partes utilizadas: Sementes e follas.

Compoñentes activos: Amidón, prótidos, lípidos. Lecitina, azucres, fósoforo, magnesio, calcio, aminoácidos, enzimas, unha hormona sexual feminina e vitaminas A, B1, B2, PP e D. Propiedades: Sedantes, hipoglucémicas, edulcorantes, estimulantes, antiasténicas, refrescantes, diuréticas, laxantes. Usos: Tisanas, cocementos, emplastos, máscaras de beleza; culinarios.

Observacións: A palla acostumaba usarse como xergón, sendo favorable para a cura das afeccións reumáticas. Está indicada nos casos de imsonio, especialmente entre os nenos. Emprégase en baños para exercer unha acción emolente en peles delicadas. É a base esencial do whisky.

Bellis perennis L. Galego: Margarida, bonina, bilorita, velerita, etc.

Castelán: Bellorita, o vellorita, margarita menor, chirivita.

Descrición: Herba vivaz, elegante e orixinaria de Europa. Ten unha cepa truncada e un tallo subterráneo, con todas as follas na base e a ras do solo, formando unha roseta. As flores son simples ou dobres, con moi variadas cores, rosa, amarela, vermella e branca, coas súas combinacións respectivas, formando capítulos solitarios e gamopétalas. O sabor é dulzón, chegando a amargo, e carece de olor . Recóllese todo o ano, preferiblemente arredor do 24 de xuño. Florece en primavera e multiplícase por semente.

Partes utilizadas: Follas e flores.

Compoñentes activos: Principios amargos, taninos, saponina, aceite esencial, flavona, antoxantina, resina, ácidos orgánicos, inulina e outras substancias.

Propiedades: Antiinflamatorias, depurativas, diuréticas, vulnerarias, astrinxentes, desinfectantes, reconstituíntes, hepáticas, sudoríficas, expectorantes.

Usos: Decocións, tés, culinarios, decorativos.

Observacións: As súas flores ábrense completamente á luz do sol, pero pola noite ou en tempo chuvioso cérranse e abátense. Emprégase tamén para curar as inflamacións da boca e gorxa. As súas follas crúas poden comerse en ensalada ou en sopas e menestras.

Beta vulgaris L. Galego: Acelga, celga.

Castelán: Acelga.

Descrición: Esta planta, como a remolacha, deriva da Beta marititima, que é unha planta bienal da costa norte de Francia e a Mediterránea. Hai acelgas negras e brancas. As follas son anchas, lisas e acanaladas. Esta planta está destinada á alimentación case exclusivamente.

Partes utilizadas: follas e tallos (pencas).

Compoñentes activos: Ferro, vitaminas diversas, sacarosa. Propiedades: Laxantes, edulcorantes, antianémicas, emolentes, nutritivas.

Usos: Cataplasmas, máscaras de beleza, cocións, cociña.

Observacións: A acelga é acuosa e pouco gorentosa, pero como alimento é moi útil. As follas crúas utilízanse para preparar unha eficaz máscara de beleza, emolente e refrescante. O cocemento das follas e as raíces mata as lendrias, e no baño mitiga as frieiras. As acelgas, con mostaza e vinagre, son excelentes para o fígado. Estas follas crúas, comidas en ensalada, actúan como laxativas. Os diabéticos non deben comer ningunha vareidade de acelga.

Brassica oleracea L. Galego: Couva.

Castelán: Berza.

Descrición: É unha verdura moi popular, orixinaria das zonas do litoral atlántico e mediterráneo. É unha planta de tallo groso, con follas moi anchas e esparexidas, estando as inferiores profundamente divididas, de cor verde glauca e textura carnosa. Máis adiante, a parte central branquéase, anque pode adoitar matices amarelos, rosados ou vermellos, tras os primeiros fríos. Hai moitas variedades de berza cultivadas. Necesita solos ricos en materias orgánicas, moi labrados e mellor drenados. Reprodúcese por sementes.

Partes utilizadas: Follas.

Compoñentes activos: Prótidos, esencia sulfurada, glúcidos, lípidos, fósforo, calcio, sales minerais, iodo, vitaminas A, B e C, aceites esenciais, principios amargos, isotiocianato.

Propiedades: Edulcorantes, antianémicas, vermífugas, vulnerarias, pectorais, hipoglucémicas,depurativas, diuréticas, cicatrizantes, antiescorbúticas, antidiarreicas.

Usos: Decocións, caldos, emplastos, culinarios, cataplasmas.

Observacións: Foi moi apreciada por celtas e romanos, tanto polas súa virtudes culinarias como polas súas propiedades medicinais. Pode aplicarse nas úlceras varicosas, na ciática; é un bon remedio contra a neuralxia, e as follas quentadas son excelente contra o reumatismo.

Bryonia dioica Galego: Nabo caíño, nabo da nouza.

Castelán: Nueza, alfesera, espárrago de cruz, túcar.

Descrición: Planta vivaz, trepadora, que pode acadar ata 4-5 m, de raíz carnosa e voluminosa en forma de nabo. Tallos aéreos provistos de zarcillos, polos que s fixa ao soporte. Follas palmatilobuladas, con cinco lóbulos, cubertos de pelos ríxidos. Flores dioicas, en pés diferentes, de corola verdosa a marelenta. O froito é unha pequena baia globosa vermella.

Partes utilizadas: Raíz.

Compoñentes activos: Heterósidos, saponinas, principios amargos, e entre eles cucurbitacinas, ás que se lle debe a acción purgante drástica.Toda a planta é tóxica.

Usos: A doses terapéuticas utilízase como purgante drástico, en conxestións cerebrais, hidropesía, en forma de tintura, decocción, infusión; sen embargo o seu uso non é recomendable en alopatía. En homeopatía utilízase como derivativo en infeccións pulmonares agudas, afeccións catarrais e reumatismo. É unha droga perigosa que pode provocar irritación gastrointestinal, vómitos, diarreas coleriformes, hemorraxias intestinais, inflamación dos riles, vertixes, etc..; a doses elevadas produce paralización do sistema nervioso central e a morte.

Hábitat e recolleita: En solos profundos e frescos , en matugueiras, sebes e proximidades dos ríos. Recolleita: antes da floración, as raíces córtanse en rodaxas delgadas para facilitar a desecación.

Buxus sempervirens L. Galego: Buxo, boxe.

Castelán: Box, alarquez, bujo, boje.

Descrición: Arbusto matorral de follas sempre verdes, orixinario de Europa central e occidental. As flores, pequenas, carecen de pétalos, teñen cor marela e agrúpanse en inflorescencias, que nacen nas axilas das follas. A cápsula é tricornia, con 6 sementes negras e oscilantes. O sabor é amargo. Florece en primavera. Acostuma medrar rodeado de carballos, faias e piñeiros silvestres, en toda Europa, acada ata 6 metros de altura e prefire terreos calcarios, bosques e montes. O buxo é moi sensible ao frío.

Partes utilizadas: Follas e cortiza da raíz.

Compoñentes activos: Vitamina C, alcaloides, taninos, aceite esencial. Entre os alcaloides atópanse a parabuxina, abuxina e a buxinamina.

Propiedades: Coleréticas, febrífugas, sudoríficas, depurativas, laxantes, estimulantes, purgantes, antirreumáticas, velenosas. Usos: Cocimentos, infusións. Emprégase para combater: o estreñimento, febre, gota, reuma, sífilis.

Observacións: O buxo é un arbusto velenoso, polo que só debe usarse baixo consello médico.

Capsella bursa-pastoris Medikus Galego: Bôlsa de pastor, herba dos dentes.

Castelán: Pan y queso, quesillos, bolsa ou zurrón de pastor, pan y lechuga.

Descrición: Herba anual duns 20 centímetros de altura como moito, orixinaria de Asia occidental e Europa. O tallo erguido é florífero; as follas basais están ordeadas en roseta. As flores son diminutas e de cor branca, en racimos soltos. O froito é aplanado, de forma triangular. Carece de olor e o sabor é algo salgado. Florece de marzo a novembro e recóllese todo o ano, multiplicación por sement e división de mata.

Partes utilizadas: Raíz, tallo, follas , flores e froitos

Compoñentes activos: Colina, acetilcolina, tiramina, fumariato, ácido de potasio, fermento lab, diosmina, vitamina C e outras substancias.

Propiedades: Hemostáticas, desinfectantes, cicatrizantes, tónicas, astrinxentes.

Usos: Infusións, culinarios, tés, tinturas.

Observacións: A tintura homeopática está indicada nos casos de epistaxis (hemorraxias nasais), e contra a cistite e a litiase das vías urinarias.

Cichorium intybus L- Galego: Chicoria-do-café, almeirâo.

Castelán: Chicoria, ramoya, almirón, amargón.

Descrición: A achicoria silvestre, é orixinaria de Europa. É unha herba perenne, vivaz de raíz carnosa. As flores teñen unha cor azul forte, reunidas en capítulos que se abren pola mañán, cara ás 6, e cérranse cara á 11; o sabor da raíz é amargo. En España cultívase dende o século XVII. Florece todo o verán.

Partes utilizadas: Follas e raíz.

Compoñentes activos: glúcidos, lípidos, sales minerais, prótidos, ácidos aminados, intibina, inulina, cicoriina, vitaminas B, C, P, K, tanino e colina.

Propiedades: Depurativas, coleréticas, aperitivas, hepáticas, diuréticas, tónicas, dixestivas, laxantes, estomacais e febrífugas.

Usos: Decocións, infusións, cataplasmas, xaropes. Emprégase contra: a diabete, estreñimento, hepatite.

Observacións: A achicoria non debe urtilizarse en indivíduos anémicos ou febles xa que acentúa estas condicións. Antigamente en Alemaña, crían que a achicoria daba sorte no amor, polo que se consideraba unha herba para namorados. Coas follas cúranse as dermatites e as erupcións cutáneas.

Clematis vitalba L. Galego: Vitalba, Herba dos mendigos, clemátide branca, omiña, cipó-do-reino.

Castelán: Hierba de los pordioseros, vidalba, muermera, vidarra, vidraira.

Descrición: É un arbusto sarmentoso e trepador, orixinario de Europa meridional e Asia. Pode definirse como “liana”. Os tallos son volubles, angulosos e lixeiros. As flores son corimbos brancos, sen pétalos, con 4 sépalos afieltrados polas dúas caras, e numeroso estames. O seu olor é feble anque agradable, e o sabor acre e picante. Florece no verán, prosperando en terreos, calcários e nitroxenados. Multiplícase por semente, enxerto e división de mata.

Partes utilizadas: Follas, flores e extremidades.

Compoñentes activos: Ácido cafeico, caulosapoxenina, hentriacontano, ácido melísico, alcanfor de clemátide.

Propiedades: Revulsivas, bactericidas.

Usos: Infusións, viños, cauterios. Emprégase contra: o cólera, neurálxias, a sarna..

Observacións: Nalgúns países, comen os brotes tenros de clemátide como verdura. Asimesmo, as follas tenras úsanse contra a sarna.

Chelidonium majus L. Galego: Celidónia, leitaria, erva andorinha, erva das verrugas, ceruda, etc.

Castelán: Celidonia mayor, hierba de las golondrinas, hierba verruguera, cirigüeña, golondrinera

Descripción: Planta herbácea vivaz, de 30-100 cm. Tallos ramificados e vellosos. Follas alternas, de cor verde azulada no envés, e tamén vellosas. Flores amarelas, con catro pétalos en forma de cruz agrupados en umbelas. O froito é unha silícua glabra. Toda a planta contén un látex amarelo alaranxado, de sabor acre e picante. Floración: primavera e verán.

Parte utilizada: Planta enteira e látex.

Hábitat e recolleita: En lugares sombríos e frescos, terreos baldíos, penedías, preferentemente na metade Norte da Península. Recolleita: durante a floración, desecación á sombra ou ao sol.

Principios activos e acción: Numerosos alcaloides, quelidonina, queleritrina, protopina, berberina. Os alcaloides teñen tamén propiedades antivíricas que xustifican o uso do látex para eliminar as verrugas.

Emprego: En uso tópico, no tratamento das verrugas, frotándoas co látex fresco, con precaución pola súa causticidade. Doses moi altas provocan somnolencia, parálise das terminacións nerviosas sensitivas e bradicardia. A administración contínua de dose elevadas pode producir canceroxénese.

Digitalis purpurea L Galego: Digital, luvas de Santa María, luvas de Nossa Señora, dedaleira, abeloira, caralhotas, estraques, estoirotes, estralotes, estralantes, estoupois.

Castelán: Dedalera, guante de Nuestra Señora, zapatitos de Cristo, calzones de cuquillo, calzones de zorra, alcahueta del cerezo, etc..

Descripción: Planta herbácea perenne bienal. Follas oval-lanceoladas, pubescentes, abrancuxadas e con nervios prominentes no envés. A inflorescencia é un longo racimo de flores colgantes, cuxa corola ten forma de dedo de luva, cor púrpura ao exterior e máis craro e con manchas vermellas no seu interior. Froitos en cápsula. Floración maio-xullo.

Parte utilizada: Follas.

Hábitat e recolección: Común nas montañas do Norte, Centro e Sul da Península, en bosques aclarados e nos seus lindeiros, en terreos silíceos. Recolección: a partir do segundo ano, antes da floración; desecación rápida a 50-60º .

Compoñentes activos: Glucósidos, saponinas, e o principio activísimo “digitalina”

Propiedades: Depurativas, tonificantes, hidrópicas, estimulantes, diuréticas, febrífugas, reconstituíntes, calmantes.

Observacións: Esta planta é eminentemente tóxica, polo que o seu uso debe quedar moi restrinxido. O seu envelenamento orixina debilidade cardíaca, supresión urinaria e lentitude no latexo do corazón.

Equisetum arvense L. Galego: Herba estañeira, rabo-de-cavalo, cavaliña.

Castelán: Equiseto menor, cola de rata, brusco, cola de gato, cola de zorro, rabo de mula.

Descrición: É unha planta vivaz, orixinaria de Europa. O tallo é erguido e oco, como todos os equisetos, estando articulado por nós dos que nace un verticilo de follas puntiagudas que rodean o tallo neses puntos. Hai tallos fértiles e tallos estériles. Esta planta non ten nin flores nen sementes. Medra en descampados, en prados, nos bordes de matugueiras e foxos, requerindo un terreo húmido e arxiloso. A multiplicación ten lugar pola semente de esporas ou plantación de rizomas.

Partes utilizadas: Raíz, tallos e ramas.

Compoñentes activos: Sílice, glucósidos, potasio, equisetonina, recina, ácido gálico e outras substancias.

Propiedades: Diuréticas, astrinxentes,mineralizantes, cicatrizantes, depurativas,antirreumáticas, hemostáticas.

Usos: Decocións, cocimentos, externos como gargarismos, pulverizacións, etc.

Observacións: Os gromos novos desta planta poden comerse en ensalada. Esta planta cando está seca, serve para pulimentar madeiras, abrillantar o cobre ou para limpar as matrices de imprenta.